Çölyak hastalığı, besinlerde bulunan gluten adlı bir proteinin vücut tarafından tolere edilememesi sonucu ortaya çıkan bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Bu hastalık, buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten proteinine karşı vücudun aşırı tepki vermesiyle karakterizedir. Genetik faktörler hastalığın gelişiminde önemli bir rol oynar ve aile geçmişi çölyak hastalığı riskini artırabilir.
Bağışıklık sistemi normalde vücudu zararlı maddelere karşı korurken, çölyak hastalığında glüten proteinine karşı yanlışlıkla antikorlar üretilir. Bu antikorlar ince bağırsaklarda hasara neden olur ve besinlerin sindirilip emilmesini engeller. Özellikle demir ve folik asit gibi önemli besin maddelerinin emilimi bozulur.
Çölyak hastalığının farklı çeşitleri vardır:
Klasik Çölyak: Genellikle küçük çocuklarda ortaya çıkar. Belirtiler arasında büyüme geriliği, kronik ishal, karın şişliği, halsizlik, iştahsızlık ve kusma yer alır.
Atipik Çölyak: Genellikle büyük çocuklar ve yetişkinlerde görülür. Sindirim sistemi dışı belirtiler daha baskın olabilir, ancak boy kısalığı, gecikmiş puberte, diş minesi problemleri gibi sindirimle ilgili sorunlar da ortaya çıkabilir.
Sessiz Çölyak: Kişinin herhangi bir belirtisi veya bulgusu olmadan, aile taramaları veya başka nedenlerle yapılan testlerde rastlantısal olarak teşhis edilir.
Potansiyel Çölyak Hastalığı: Çölyak testlerinde pozitif sonuçlar elde edilir, ancak ince bağırsak biyopsileri normal veya minimal değişiklikler gösterir. Bu durumda kişiler düzenli doktor kontrolünde izlenir.
Non-Çölyak Gluten Hassasiyeti: Kişiler glüteni tolere edemezler, ancak çölyak hastalığına özgü antikorlar bulunmaz ve ince bağırsakta hasar gözlenmez. Tanısı zor olabilir ve tedavisi glütensiz diyeti içerebilir.
Çölyak hastalığının nedenleri genetik yatkınlıkla ilişkilidir ve aile geçmişi önemlidir. Genetik olarak yatkın bireyler glüten içeren besinleri tükettiklerinde hastalık semptomları ortaya çıkar. Bu nedenle çölyak hastalığı buğdayın yaygın olarak tüketildiği bölgelerde daha sık görülürken, buğdayın az tüketildiği bölgelerde nadirdir.
Çölyak hastalığının belirtileri yaşa göre değişebilir:
2 Yaş Altı Çocuklarda: Kusma, kronik ishal, karın şişliği, gelişme geriliği, iştahsızlık gibi belirtiler görülebilir.
2 Yaş Üstü Çocuklarda ve Yetişkinlerde: İshal, kabızlık, karın ağrısı, kilo kaybı, kansızlık, yorgunluk, baş ağrısı gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Yetişkinlerde nörolojik semptomlar, duygu durumu değişiklikleri, deri döküntüleri gibi ek belirtiler de görülebilir.
Çölyak hastalığının tanısı için serolojik testler ve ince bağırsak biyopsisi kullanılır. Serolojik testler, kan testleri aracılığıyla hastalığın belirtilerini gösteren antikorları tespit etmek için kullanılır. Kesin tanı için ince bağırsak biyopsisi yapılır, bu işlem sırasında bağırsaktan doku örneği alınır ve hasarın varlığı incelenir.
Çölyak hastalığının tek etkili tedavisi, glüten içeren gıdaları tamamen diyetten çıkarmaktır. Bu glütensiz diyet, bağırsak hasarını onarır ve semptomların ortadan kalkmasını sağlar. Hastaların beslenmesinde mısır, pirinç, soya, karabuğday gibi gluten içermeyen gıdalara odaklanmaları gerekir. Ayrıca eksik besin maddelerini telafi etmek için takviyeler de gerekebilir.
